In Albanian linguistic studies, especially in dialectology, onomastics, lexicography, and more recently sociolinguistics, there has been a longstanding tradition primarily inherited from national, regional, and international anthropo-geographic research influenced by the French, German, Austro-Hungarian, Serbian, and Italian schools. Notably, in the second half of the 20th century, dialectology and onomastic research underwent substantial specialization, and this research has since deepened in a methodological and interdisciplinary manner, intersecting with various fields of knowledge.
Professor Izmit Durmishi is among the contemporary scholars who has absorbed this extensive body of knowledge from the Albanian, regional, and European schools of thought. His latest work presents an innovative approach to onomastic studies, bringing together complementary areas such as geography and cartography, dialectology and sociolinguistics, phonetics and morphology, word formation and semantics, all structured within the framework of understanding onomastics in a region significant to Albanian ethnicity and language.
In this regard, the monograph opens with an ethno-geographic description of Upper Pollog, detailing the main features of the region's settlements, including geographical position, relief, topographical structure, demographic characteristics, and some population traits. It then extensively examines the ethno-historical, historical-linguistic, and etymological aspects of the origin of the toponym "Pollog," presenting a multidimensional discussion that could stand as a separate chapter.
In the second chapter, as the author explains, a brief overview of the settlements in Upper Pollog is provided, including places like Çegrani, Forina, Korita, Çajla, Balindoll, Little Turçan, Big Turçan, Llakavicë, Sërmnova (a village notably renamed by the Serbo-Yugoslav administration as Sërbinova), Tërnova, Strajani, Patalishta, Upper Banjicë, Lower Banjicë, Lower Gjonovicë, Upper Gjonovicë, Simnicë, Zdunja, Raven, Vrutok, Reçan, Orqush, Lower Jellovcë, Debresh, Vrapçisht, Toplica, Dobërdoll, Llomnicë, Negotin, Kalishte, Sanakos, Gjurgjevisht, Gradec, and Gorjan. The names and naming conventions of these locations evoke the standardization system implemented by Jovan Cvijić and his contemporaries, who explored these areas for strategic, military, and political purposes rather than linguistic ones. Further, reading through the settlement names and especially the microtoponyms of this region, one cannot help but recall Norbert Jokl's remarks on Selishchev’s work in the 1930s. Jokl’s response to Selishchev on the relationship between Slavic oikonyms and Albanian microtoponyms remains relevant to Professor Durmishi’s comments on Serbian and Macedonian studies of Pollog, specifically that village names do not necessarily determine the ethnic identity of the inhabitants, as some propagandistic interpretations have suggested.
The third chapter focuses on the toponyms of Upper Pollog from a lexicosemantic perspective, examining microtoponyms through morphological analysis. This begins with names derived from adjectives that indicate shape, size, position, color, age, temperature, and other attributes, moving on to microtoponyms formed from numerals, verbs, adverbs, prepositions, etc. A unique feature of this chapter is the discussion on the lexical layers within Pollog’s toponymy.
The fourth chapter, titled Phonetic and Morphological Perspectives, addresses a relatively rare subject in Albanian onomastic studies. An expert in the dialect of Pollog and the Albanian spoken in this ethnic region, Professor Izmit Durmishi carefully analyzes microtoponyms from this aspect, noting that “toponyms, first and foremost, are dialectal formations that preserve the oldest forms of spoken language.” The chapter discusses vowel presence and distinctions (a, e, ë, i, o, u, and y), nasalization, diphthongs and vowel groups, the consonant system, phonetic phenomena, morphological features in onomastics, definite nouns, and declensions.
A separate chapter focuses on the registry of microtoponyms, investigating and analyzing the word formation structure of the onomastics of Upper Pollog, with representative examples of suffixes, noun + genitive noun phrases, noun + genitive noun + genitive noun, noun + genitive noun + adjective, and noun + definite adjective. Although the tradition of studying word formation in microtoponymy is not new, Professor Durmishi’s field findings and analysis greatly enrich this area of Albanian linguistics.
Professor Izmit Durmishi’s monograph, Socioonomastics of Upper Pollog, concludes with a corpus of the microtoponym dictionary, a final synthesis, references, abbreviations, and a list of informants. As such, this work presents a rare wealth of field material, precise and detailed descriptions, specific analyses, and syntheses on its phonetic and morphological structure, along with historical-linguistic and etymological efforts to determine the origins of each toponym individually.
Në studimet gjuhësore të shqipes në fushë të dialektologjisë, onomastikës, leksikografisë dhe së fundi sociolinguistikës, ka pasur një traditë të cilën e kemi trashëguar kryesisht nga studimet antropo-gjeografike kombëtare, rajonale dhe ndërkombëtare, ndikuar nga shkolla franceze, gjermane, austro-hungareze, serbe dhe italiane.
Në ndërkohë kryesisht në gjysmën e dytë të shekullit XX, kërkimet në fushë të dialektologjisë dhe të onomastikës u specializuan gjerësisht, ndërsa tani ky kërkim nga aspekti metodologjik e ndërdisiplinor me fusha të tjera të dijes është thelluar gjerësisht.
Profesor Izmit Durmishi është njëri prej studiuesve të kohës sonë, i cili ka trashëguar një njohje të gjithanshme të këtyre shkollave dhe të kësaj literature të dijes shqiptare, të rajonit dhe asaj europiane.
Vepra më e re e Profesor Izmit Durmishit është një kërkim dhe një qasje e re në studimet onomastike, në të cilën janë bashkuar në mënyrë komplementare: gjeografia e hartografia, dialektologjia e sociolinguistika, fonetika e morfologjia, fjalëformimi e semantika, të gjitha të strukturuara brenda dijes për onomastikën e një treve me interes në fushë të etnisë shqiptare e të gjuhës shqipe.
Në këtë rrjedhë monografia hapet me një përshkrim etno-gjeografik për Pollogun e Epërm, brenda të cilit janë sjellë veçoritë kryesore mbi pozitën gjeografike të vendbanimeve, relievit, strukturës topografike, veçorive demografike dhe disa karakteristikave të popullsisë, për t’u ndalur gjerësisht në veçoritë etno-historike, historiko-gjuhësore e etimologjike të prejardhjes së toponimit Pollog, një diskutim ky shumëdimensional, i cili mund të ndahej edhe si kapitull më vete.
Në kapitullin e dytë sikur shprehet autori është dhënë një pasqyrë e shkurtër e vendbanimeve të Pollogut të Epërm: Çegrani t, Forinës, Koritës, Çajlës, Balindollit, Turçanit të Vogël, Turçanit të Madh, Llakavicës, Sërmnovës, një fshati që të bën përshtypje me riemërtimin administrativ të administratës serbo-jugosllave Sërbinova, Tërnovës, Strajanit, Patalishtes, Banjicës së Epërme, Banjicës së Poshtme, Gjonovicës së Poshtme, Gjonovicës së Epërme, Simnicës, Zdunjës, Ravenit, Vrutokut, Reçanit, Orqushit, Jellovcës së Poshtme, Debreshit, Vrapçishtit, Toplicës, Dobërdollit, Llomnicës, Negotinit, Kalishtit, Sanakosit, Gjurgjevishtit, Gradecit dhe Gorjanit. Duke i lexuar emrat dhe trajtat e emërtimit të vendbanimeve të kësaj zone, nuk ka si të mos na kujtohet sistemi i standardizimit të tyre nga Jovan Cvejiqi dhe brezi i tij, të cilët për qëllime strategjike, ushtarake e politike, më parë se sa për qëllime gjuhësore e kanë vizituar, hulumtuar e studiuar jo një herë dhe jo nga një studiues i vetëm. Për më tej, duke lexuar emrat e vendbanimeve dhe sidomos mikrotoponiminë e kësaj zone, nuk ka si të mos na kujtohen vërejtjet e Norbert Joklit për veprën e Selishqevit në vitet ‘30. Përgjigja e Joklit që i dha Selishqevit, mbi raportin e ojkonimisë sllave me mikrotoponiminë shqipe, ka po ato vlera që do të kishin përgjigjet e Profesor Durmishit për studiuesit serbë e maqedonas për Pollogun, e kjo është se emrat e fshatrave nuk e përcaktojnë edhe përkatësinë etnike të banorëve, sikur propagandonin ata.
Kapitulli i tretë merret me toponimet e Pollogut të Epërm, vështruar nga pikëpamja leksiko-semantike, në të cilin toponimia përkatësisht mikrotoponima trajtohet në rrafshin morfologjik, duke filluar nga ata që formohen prej mbiemrave që përcaktojnë formë, madhësi, pozitë, ngjyrë, moshë, temperaturë dhe veçori të tjera, deri te mikrotoponimet që janë formuar prej numërorëve, foljeve, ndajfoljeve, parafjalëve etj. Veçanti e këtij kapitulli është diskutimi mbi shtresat leksikore të toponimisë së Pollogut.
Një kërkim dhe studim njëkohësisht jo shumë i pranishëm në studimet onomastike në fushë të shqipes është bërë objekt më vete dhe ky është kapitulli i katërt me titull: Vështrime fonetike dhe morfologjike. Njohës e studiues i të folmes së Pollogut dhe të shqipes së kësaj treve etnike shqiptare, Profesor Izmit Durmishi është kujdesur që mikrotoponiminë ta trajtojë edhe nga ky aspekt, pasi “toponimet, në radhë të parë, janë formime dialektore që në vete ruajnë trajtat më të vjetra të gjuhës së folur”, shkruan autori. Fjala është për praninë a shquarsinë e zanoreve a, e, ë, i, o, u dhe y. Po në këtë kapitull janë sjellë shembuj relevantë për hundorësinë e zanoreve, diftongjet dhe grupet e zanoreve, sistemin e bashkëtingëlloreve, dukuritë fonetike, dukuritë morfologjike në onomastikë, shquarsinë e emrave dhe lakimin.
Një kapitull më vete dhe një kërkim më vete është regjistri i mikrotoponimeve, hulumtimi dhe studimi i strukturës fjalëformuese të onomastikës së Pollogut të Epërm, brenda të cilit janë sjellë shembuj përfaqësues me prapashtesa, me togfjalësha emër + emër në gjinore, togfjalësha emër + emër në gjinore + gjinore (emër), togfjalësha emër + emër në gjinore + përcaktor (mbiemër), si dhe togfjalësha emër + mbiemër cilësor i nyjshëm. Megjithëse tradita e studimeve të fjalëformimit në fushë të mikrotoponimeve nuk ka munguar, kapitulli studimor i Profesor Durmishit, me prurjet e terrenit dhe me analizat e tij, e përplotëson ndjeshëm këtë fushë të gjuhësisë shqiptare.
Monografia e Profesor Izmi Durmishit, Socioonomastika e Pollogut të Epërm, përmbyllet me korpusin e fjalorit të mikrotoponimeve, një sinteze përfundimtare, literaturën, shkurtesat dhe listën e informatorëve. Si e tillë, kjo vepër sjell një pasuri të rrallë materiale nga tereni, një përshkrim të saktë e të detajuar, analiza të veçanta dhe sinteza mbi strukturën fonetike morfologjike të saj si dhe përpjekje historiko-gjuhësore e etimologjike për të përcaktuar prejardhjen e tyre veç e veç.
Prishtinë, shtator 2024
Izmit DURMISHI, Socioonomastika e Pollogut të Epërm, Gostivar, 2024
